Debian Turkce desteginde mevcut durum -- cok uzun ileti
Herkese merhaba,
Bu listeleri onceden beridir takip edenlerin hatirlayabilecegi gibi
Debian'a eksiksiz Turkce destegi kazandirmak icin bazi girisimlerde
bulunmustuk. Once kotu haberler :-) Maalesef universitedeki yogun
mesaimden dolayi heyecanla fikirler urettigimiz "yerellestirme"
calismalarinda basta `user-tr' projesi olmak uzere kendi payima dusen
isleri yurutmek icin yeterli zamani bulamadim. Onun adina konusmak bana
dusmez ama benzer durumun Murat Demirten icin de gecerli oldugunu cok iyi
biliyorum.
`user-tr' ile ilgili bir dizi taslak betik hazirlamistim. `scaffolding'
duzeyinde olan bu betikler her biri ait oldugu kategori icinde tanimli
(`/etc/environment', `/etc/X11/XF86Config' gibi) hedef dosyalar uzerinde
belirli degisiklikler yapan bir dizi surucu betik ve bunlarin kullandigi
sablonlardan (template) ibaretti. Bu tasarimin mimari olarak `xmlto'
betigine benzedigini soyleyebilirim. Fakat arada gecen zamanla birlikte
artan islerim bu son derece tehlikeli paketi bitirmek icin gerekli zaman
ve enerjiden beni yoksun birakti. Sistem genelinde degisiklik yapan (yani
`user-wide' olmayan) butun betikler tehlikelidir ve hatta mumkunse boyle
cirkin bir yola basvurulmamalidir. Fakat Woody ile yasadigimiz
tatsizliklar -o gunlerin sartlari icinde degerlendirildiginde- boyle bir
paketi zorunlu kilmisti. Modifiye edilecek global yapilandirma
dosyalarinin farkli bicemlerde olmasi, degisikliklerin paket `purge'
edildiginde geri alinmasi zorunlulugu tehlike adina sayabilecegim hususlar
oluyor.
Iyi haberlere gelince... Uzunca bir suredir Debian `unstable'i takip
ediyorum. Gelecek kararli surum `Sarge'in su an ki haliyle bile Turkce
acisindan cok iyi durumda oldugunu soyleyebilirim.
Debian'da Turkce desteginin su anki durumunu ozetlemeden once `su an ki
durum' derken neyi kastettigimi acayim once. Dagitim yoneticisi Anthony
Towns'in bir duyurusu oldu. Biraz da gelistiricilerin ellerini cabuk
tutmasini saglamak gibi cok hakli bir gerekceyle `Sarge'in 2003 Aralik
ayina yetistirilmesi hedefini ilan eden bir duyuruydu bu ve yilbasina
birkac gun kala bir mucize olmazsa hedefin tutmayacagi asikar :-) Peki,
"Sarge ne zaman cikar?" derseniz "hazir oldugunda cikar" demenin
otesinde bir cevap vermek icin bazi kritik paketlerin durumuna bakmak
lazim gelir. Bu paketler ayni zamanda `su anki durum'u degerlendirirken
esas aldigim paketler oluyor:
* X server: `testing'deki versiyon 4.2.1. 4.3.0 `experimental'
depolarinda. `Sarge'in 4.3.1 ile cikacagini kuvvetle tahmin (veya umut)
etmekteyim. 4.2 serisi "X Strike Force"dan gozleyebildigim kadariyla
4.2.0'da pre1v1-pre1v3, 4.2.1'de pre1v1-pre1v2 olarak 5 asamadan gectikten
sonra `unstable'a girdi ve su an 4.2.15'de. 4.3.0pre1v5 yeni duyuruldu,
buyuk bir aksilik olmazsa cok yakinda `unstable'a girer ve `freeze'ye
yetisir. Sonuc olarak X adina su anki durum olarak X 4.3'u kastediyor
olacagim.
* GNOME 2.4 bir suredir `testing'de, `Sarge'a yetisecegini
degerlendiriyorum.
* KDE'nin 3.1 olarak `Sarge'da yerini alacagini dusunuyorum. Minor versiyon
hakkinda bir yorum yapamayacagim.
* Debian'in sorunlu oldugu bir baska onemli alan `xml'. `xml policy'
yeterince olgunlasmadan `Sarge'in cikacagini dusunmuyorum. Bilmeyenler
icin bilgi vereyim. Bir sure once duyurulan `xml policy' oncesinde
butun bu SGML turevli teknolojiler `sgml' ve `xml' ayirimi yapmaksizin
`sgml-base' paketiyle yonetiliyordu. Yeni cikan `xml-core' ile isler
degisiyor. Fakat bunun oturmasi biraz zaman alacak.
Turkce acisindan `su an ki durum'u bu degerlendirmeler isiginda ele
alacak olursak:
1) Woody ile gelen X 4.1'de Turkce XKB yerlesimi ve Turkce yerel
arasinda sikintilar vardi. Cok sukur Nilgun hanim'in hazirladigi XKB
Turkce yerlesimi `experimental' 4.3'de yerini aldi. Bu demek oluyor ki
X 4.3'lu `Sarge' ciktiginda Woody'de oldugu gibi bir meselemiz
olmayacak.
Bununla beraber minor problemler de yok degil. `xterm'un 4.3'u (resmi
paketi kastediyorum) Turkce (ve muhtemelen diger bircok yerelle)
problemli. En azindan bendeki haliyle xterm altinda Turkce karakter
tuslamam mumkun olmadi. `xterm-4.2' bu acidan sorunsuz. UTF-8
desteginin zenginliginden dolayi xterm onemli bir paket. Bu konuda RC
(Release Critical) nitelikte bir bug-report planliyorum. `Sarge'da bu
problemi yasayacagimizi sanmiyorum.
2) Birkac haftadir makinamda masaustunde GNOME 2.4'u seyrediyorum.
Inanilmaz bir estetik ve harikuladelikle karsi karsiyayiz. :-) `xrender'
+ `freetype' + `fontconfig' + `pango' ile yonetilen `Antialiased -
autohintered' yazitipleri `gtk2'nin muhtesem widget'larinda piril piril
parliyor. (Bu cumle daha sairane olabilirdi :-) Turkce mevzuu tam
tabiriyle `works like a charm'. Hele bir de RedHat'in `bluecurve'
temasini kurarsaniz degmeyin keyfinize. (ipucu:
`gtk2-engines-wonderland' paketi)
Daha onceleri denedigim GNOME 2.2'de de pek bir sorun yoktu. Yani GNOME
bu Turkce meselelerini tarihe gomuyor diyebiliriz. Gtk2 ile birlikte
gelen koklu degisiklikler font rendering'den encoding'e kadar cok seyi
duzeltti ve duzeltmeye de devam edecek. Gtk2 tabanli programlar bir
yana, Mozilla'nin Debian paketinde oldugu gibi alt yapida `pango'yu
kullanan bircok program da bu degisikliklerden nasibini aldi.
Kendi calisma stilim acisindan (ayri bir workspace'de tam ekran yapilmis
`xterm + screen') `xterm' sorunu onemliydi, fakat damardan GNOME'cular
icin ne gam: `gnome-terminal' ISO kipinde gayet sorunsuz. Tespit
edebildigim sorunlar UTF-8 kipinde: locale'yi tr_TR.UTF-8'e alip
`gnome-terminal'i calistiriyorsunuz. Tuslar sorunsuz fakat Backspace
tusu Allah ne verdiyse siliyor. Ok tuslariyla history uzerinde
dolastiginizda da bir yigin sorun var. Bence bu buglar asagida da
belirttigim gibi `gnome-terminal'den ziyade `bash' + `readline' ile
alakali.
Su asamada tespit ettigim diger bir sorun `gaim'. Turkce karakter
iceren mesajlar karsi tarafa gitmiyor. Fakat bu problemi GNOME 2.2'de
gozledim, 2.4'de deneme firsatim olmadi.
KDE/Qt cephesini ise denemedigimden bilmiyorum. Knoppix ile bazi
testler yapmayi dusunuyorum.
3) Emektar sanal konsola gelince. Bu alandaki sorunlari Turkce-NASIL'da
anlatmistim. (BTW, son degisiklikler isiginda bu belgenin de -en
azindan konteks duzeyinde- elden gecirilmesi gerekiyor. Tabii gonul
ister ki bu belgeye hic gerek kalmasin ve muzeye kaldiralim :-) Belgede
anlatilan sorunlarin bir kismi artik yok. `bash'in yeni versiyonlarinda
(`2.05b') `readline' sistem yereline daha saygili. Fakat henuz
kesinlestiremedigim bazi buglar var. Mesela Redhat'in sitesinde
UTF-8'de bash'le ilgili bir yigin duzeltme gozume carpti (Bug Fix
Advisory). [1] Acaba bu patchler Debian'daki `bash'e uygulandi mi?
UTF-8'de karsilastigim `gnome-terminal' sorunlariyla benzerlik
sergileyen bu buglar bana bir seyi daha gosterdi. Ozellikle klasik Un*x
araclari unicode'da cuvalliyor. `readline' pek guzel, fakat yeterince
"UTF-8 clean" degil.
Klavye eslemlerine gelince. Enteresan bir seyle karsilastim.
Fazlamesai'dan sevgili Kivilcim'la Knoppix'deki `Delete' ozurlu Turkce Q
klavyeyi konusmustuk ve ben de kendisine patchlenmis bir tr_q-latin5
gondermistim. Kivilcim da sagolsun Klaus Knopper ile goruserek bu eslemi
Knoppix'e ekletmisti. Enteresan olan su ki Knoppix'deki degisiklikleri
mainstream Debian'a adapte etmekle gorevli oldugu anlasilan bir
gelistirici bu degisikligi farkederek `console-data'ya report etmis. [2]
Hulasa, artik Debian'in on tanimli Turkce Q klavyesi bu yamalanmis
tr_q-latin5 oluyor :-) Tamamen hasbel-kader gelisen bu olaylar -basta ben
olmak uzere- Turkce konusunda ne kadar ihmalkar davrandigimizin da ispati.
(Kendi adima ozur de diliyorum.) Ote yandan "hic yoktan iyidir" dedigim
bu gelismeyi boyle birakmamaliyiz. Diger konsol eslemleri hala problemli.
En tuhafi da su `trq'/`tr_q-latin5' ikilisi. Bu duruma artik bir son
vermenin zamani geldi. Turkce-NASIL'in eklerindeki butun klavye
eslemlerini `console-data'ya report ederek eski eslemleri lagvetmeliyiz
diye dusunuyorum. Bir bug-report yazmaya basladim, paketi de
hazirliyorum. Nilgun hanimdan ricam mumkunse bana bu konuda yardimci
olmasi...
3) Tespit edebildigim diger sorunlari veya gelismeleri de ozetleyeyim:
* lyx: Woody versiyonu tamamen yerel ozurluydu. Yeni versiyonlar da
mesele yok, fakat paketten cikan Turkce klavye calismiyor. Hic bir
ekstra ayar yapmamaniz lazim :-) Bu eslemi paketten cikarmaliyiz.
* xine: Yerelle uyumsuz. Calistirmak icin `LC_ALL=C xine-ui' gerekiyor.
Raporlanacak.
* wine: Woody'deki yerel ozurluydu. (`LC_ALL=C wine' gerekiyordu.)
Su an ki halini test etmedim. Unstable'i takip eden gonullu bir arkadas
buna bakabilir mi?
* irssi-text: Yerel ozurluydu, en son baktigimda sorun gormedim.
Bunlarin disinda bircok Gtk tabanli programda kullanilan Gtk versiyonuna
gore sorun mevcut veya giderilmis. Hemen hatirladiklarim:
* abiword: `pango' sayesinde tertemiz :-)
* dillo: Hala gtk1 kullandiklarindan Turkce ozurlu.
* ickle: gtk1, copy-paste'de sorun var.
Yazacaklarim simdilik bu kadar. Su asamadan sonra `user-tr' adinda bir
betigin gerekliligi veya gerekli ise bunun hangi alanla sinirlandirilacagi
konusunda henuz net bir fikir olusturmadim. Yerellestirme calismalari
kapsamina malum ceviri faaliyetleri disinda nelerin dahil edilebilecegi
konusunun da tekrar mutalaa edilmesi gerekiyor. Paketlerde mevcut Turkce
bug'larin daha duzenli bir yapilanmayla degerlendirilmesi ve raporlanmasi
gibi bir sey geliyor aklima: `Turkish Bugzilla' mesela ;-) Ote yandan
buna benzer abartili bir yapilanmanin hic bir dilde varolmadigini da goz
onune alirsak bu fikrin cok da gercekci olmadigini kabul edebilirim.
`Zamana birak, hepsi duzelir' anlayisi ozgur yazilimda cok da yabana
atilacak bir fikir degil. Fakat sunu da unutmayalim ki biz Turk
kullanicilar arasindan mesela bir "Tomohiro KUBOTA" yok. [3] Onu bir yana
birakalim dogru durust bug raporlayan da yok.
Listede Debian `unstable'i takip eden butun arkadaslardan ricam Turkceyle
ilgili tespit ettikleri sorunlari buraya raporlamalari. Bu sorunlarin bug
olup olmadigini kesinlestirerek ilgili paket icin bug-report
hazirlanabilir. `tr_TR.UTF-8' yereli yeterince kullanilmadigindan
ozellikle bu alanda cok sorun bulunacagina eminim.
Debian Installer'in Turkce cevirisinde Osman Yuksel ve Murat Demirten
arkadaslarimiz sayesinde epey bir yol alindi. Islerimin yogunlugundan
dolayi cok istememe ragmen kendilerine yardimci olamadim. Bu program
aktif gelistirme halinde bulundugundan cevirisinin de surekli
guncellenmesi gerekiyor. Ayrica ceviri uzerinde bildigim kadariyla
`review' de yapilmadi. Gonullu arkadaslarin Osman Yuksel arkadasimiza bu
hususta yardimci olacaklarini umit ederim.
Sonuc olarak burada ozetlemeye calistigim bir kac kucuk rotus da
gerceklesirse Turkce acisindan bugune kadar cikmis en temiz Debian
surumunun bizi bekledigini rahatlikla soyleyebilirim.
[1] http://rhn.redhat.com/errata/RHBA-2003-140.html
[2] http://bugs.debian.org/201485
[3] http://www.debian.org/doc/manuals/intro-i18n/
--
roktas
Reply to: