[RFR] wml://www.debian.org/dutch/devel/debian-accessibility/software.wml
Dag iedereen,
In de git-opslagplaats webwml werd
dutch/devel/debian-accessibility/software.wml als nieuwe vertaling
toegevoegd.
In bijlage de vertaling.
--
Met vriendelijke groet,
Frans Spiesschaert
--
Vrije (openbron)software uitgelegd in 3 minuten:
https://media.fsfe.org/w/xs29yhLxSP1uKLYkSeoKKp
#use wml::debian::template title="Toegankelijk Debian - Software"
#use wml::debian::translation-check translation="a1eaa8012e6459917b80adb073e753fab27bfdb5"
{#style#:<link rel="stylesheet" href="style.css" type="text/css" />:#style#}
<define-tag a11y-pkg endtag=required>
<preserve name tag url/>
<set-var %attributes>
<h3><if "<get-var url>"
<a href="<get-var url>" name="<get-var tag>"><get-var name></a>
<a href="https://packages.debian.org/<get-var tag>" name="<get-var tag>"><get-var name></a>></h3>
%body
<restore name tag url/>
</define-tag>
<h2><a id="speech-synthesis" name="speech-synthesis">Spraaksynthese en daarmee
verband houdende API's</a></h2>
<p>
Een uitgebreide lijst is beschikbaar op de
<a href="https://blends.debian.org/accessibility/tasks/speechsynthesis";>taakpagina voor spraaksynthese</a>
</p>
<a11y-pkg name="EFlite" tag=eflite url="http://eflite.sourceforge.net/";>
<p>
Een spraakserver voor <a href="#emacspeak">Emacspeak</a> en
<a href="#yasr">yasr</a> (of andere schermlezers) waarmee deze
kunnen communiceren met <a href=" #flite">Festival Lite</a>, een gratis
tekst-naar-spraak-mechanisme, ontwikkeld in het CMU Speech Center als een
afgeleide van <a href="#festival">Festival</a>.
</p>
<p>
Vanwege beperkingen die het overkrijgt van zijn backend, biedt EFlite
momenteel alleen ondersteuning voor de Engelse taal.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="eSpeak" tag=espeak>
<p>
eSpeak/eSpeak-NG is een op software gebaseerde spraaksynthesizer voor Engels en
enkele andere talen.
</p>
<p>
eSpeak produceert Engelse spraak van goede kwaliteit. Het gebruikt een andere
synthesemethode dan andere openbron tekst-naar-spraak-mechanismes (TTS) (geen
spraaksynthese door concatenatie, waardoor het ook een zeer kleine voetafdruk
heeft), en klinkt heel anders. Het is misschien niet zo natuurlijk of
<q>vloeiend</q>, maar sommigen vinden de articulatie helderder en gemakkelijker
om er langere tijd naar te luisteren.
</p>
<p>
Het kan worden uitgevoerd als een programma aan de opdrachtregel om tekst uit
een bestand of uit stdin voor te lezen. Het werkt ook goed als een
<q>Spreker</q> met het KDE tekst-naar-spraak systeem (KTTS), bijvoorbeeld als
een alternatief voor <a href="#festival">Festival</a>. Als zodanig kan het
tekst voorlezen die is geselecteerd in het klembord, of rechtstreeks vanuit de
Konqueror-browser of de Kate-editor.
</p>
<ul>
<li>Bevat verschillende stemmen waarvan de kenmerken kunnen worden
aangepast.</li>
<li>Kan spraakuitvoer als een WAV-bestand produceren.</li>
<li>Kan tekst omzetten naar foneemcodes, zodat het kan worden omgebouwd tot
frontend voor een ander spraaksynthesemechanisme.</li>
<li>Potentieel voor andere talen. Rudimentaire (en waarschijnlijk
humoristisch bedoelde) pogingen tot Duits en Esperanto zijn inbegrepen.</li>
<li>Compacte omvang. Het programma en zijn data zijn samen ongeveer 350
kbytes groot.</li>
<li>Geschreven in C++.</li>
</ul>
<p>
eSpeak kan ook gebruikt worden met <a href="#speech-dispatcher">Speech Dispatcher</a>.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="Festival Lite" tag=flite>
<p>
Een klein snel runtime spraaksynthesemachanisme. Het is de recentste
toevoeging aan de suite van vrije op software gebaseerde
synthesegereedschappen, waaronder het spraaksynthesesysteem Festival van de
Universiteit van Edinburgh en het FestVox-project van de Carnegie
Mellon-universiteit, dat gereedschappen, scripts en documentatie voor het
bouwen van synthetische stemmen bevat. Nochtans heeft flite zelf geen van
beide systemen nodig om te functioneren.
</p>
<p>
Het ondersteunt momenteel enkel de Engelse taal.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="Festival" tag="festival"
url="http://www.cstr.ed.ac.uk/projects/festival/";>
<p>
Een algemeen meertalig spraaksynthesesysteem, ontwikkeld aan het
<a href="http://www.cstr.ed.ac.uk/";>CSTR</a> [<i>C</i>entrum voor
<i>S</i>raak-<i>T</i>echnologie-<i>R</i>esearch] van de
<a href="http://www.ed.ac.uk/text.html";>Universiteit van Edinburgh</a>.
</p>
<p>
Festival biedt een volledig tekst-naar-spraaksysteem met diverse API's,
alsmede een omgeving voor ontwikkeling en onderzoek van
spraaksynthesetechnieken. Het is geschreven in C++ met een op Scheme
gebaseerde commando-interpreter voor algemeen beheer.
</p>
<p>
Naast voor onderzoek naar spraaksynthese is festival ook bruikbaar als op
zichzelf staand programma voor spraaksynthese. Het is in staat om duidelijk
verstaanbare spraak uit tekst te produceren.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="Speech Dispatcher" tag="speech-dispatcher"
url="http://www.freebsoft.org/speechd";>
<p>
Biedt een apparaatonafhankelijke laag voor spraaksynthese. Het ondersteunt
verschillende software- en hardware-spraaksynthesizers als backend en biedt
een generieke laag voor het synthetiseren van spraak en het afspelen van
PCM-gegevens via die verschillende backends naar toepassingen.
</p>
<p>
Verschillende concepten van hogere orde, zoals buffering versus
onderbrekingen in de spraak en toepassingsspecifieke gebruikersconfiguraties
worden apparaatonafhankelijk geïmplementeerd, waardoor de programmeur van de
toepassing niet opnieuw het wiel hoeft uit te vinden.
</p>
</a11y-pkg>
<h2><a name="i18nspeech">Geïnternationaliseerde spraaksynthese</a></h2>
<p>
Alle momenteel beschikbare vrije oplossingen voor op software gebaseerde
spraaksynthese lijken één gemeenschappelijke tekortkoming te hebben: ze zijn
meestal beperkt tot het Engels en bieden slechts zeer marginale ondersteuning
voor andere talen, of in de meeste gevallen helemaal geen.
Van alle vrije op software gebaseerde spraaksynthesizers voor Linux ondersteunt
alleen CMU Festival meer dan één natuurlijke taal. CMU Festival kan Engels,
Spaans en Welsh synthetiseren. Duits wordt niet ondersteund. Frans wordt niet
ondersteund. Russisch wordt niet ondersteund. Als internationalisering en
lokalisering de trends zijn in software en webdiensten, is het dan redelijk om
van blinden die geïnteresseerd zijn in Linux te eisen dat zij Engels leren,
alleen maar om de output van hun computer te begrijpen, en al hun
correspondentie in een vreemde taal te voeren?
</p>
<p>
Helaas is spraaksynthese niet echt het favoriete persoonlijke project van
ontwikkelaar Jan Modaal. Het maken van een begrijpelijke op software gebaseerde
spraaksynthesizer brengt tijdrovende taken met zich mee.
Concatenatieve spraaksynthese vereist de zorgvuldige aanleg van een
foneemdatabase die alle mogelijke combinaties van klanken voor de doeltaal
bevat. Regels die de omzetting van de tekstrepresentatie in afzonderlijke
fonemen bepalen, moeten ook worden ontwikkeld en verfijnd, waarbij meestal de
opdeling van de stroom tekens in logische groepen zoals zinnen, zinsdelen en
woorden nodig is. Een dergelijke lexicale analyse vereist een taalspecifiek
lexicon dat zelden onder een vrije licentie wordt vrijgegeven.
</p>
<p>
Een van de meest veelbelovende spraaksynthesesystemen is Mbrola, met
foneemdatabases voor meer dan enkele tientallen verschillende talen. De
synthese zelf is vrije software. Helaas zijn de foneemdatabases alleen voor
niet-militair en niet-commercieel gebruik. Het ontbreekt ons aan vrije
foneem-databases voor gebruik in het Debian besturingssysteem.
</p>
<p>
Zonder een algemene meertalige op software gebaseerde spraaksynthesizer kan
Linux niet worden aanvaard door aanbieders van ondersteunende technologie en
mensen met een visuele handicap. Wat kunnen we doen om dit te verbeteren?
</p>
<p>
Er zijn in principe twee benaderingen mogelijk:
</p>
<ol>
<li>Een groep mensen optrommelen die hierbij willen helpen, en proberen de
situatie actief te verbeteren. Dit kan een beetje ingewikkeld worden, aangezien
er veel specifieke kennis over spraaksynthese nodig is, wat niet zo gemakkelijk
is als het via een autodidactische aanpak gebeurt. Dit zou u evenwel niet
moeten ontmoedigen. Als u denkt dat u een groep mensen kunt motiveren die groot
genoeg is om enkele verbeteringen te bereiken, zou het de moeite waard zijn om
dat te doen.
</li>
<li>Financiering vinden en een instituut inhuren dat al over de knowhow
beschikt om de nodige foneemdatabases, lexica en transformatieregels te
creëren. Deze aanpak heeft het voordeel dat de kans groter is dat hij
kwaliteitsvolle resultaten oplevert, en hij zou ook veel eerder dan de eerste
aanpak tot verbeteringen moeten leiden. Uiteraard moet de licentie waaronder al
het resulterende werk wordt vrijgegeven vooraf worden overeengekomen, en moet
deze voldoen aan de DFSG-vereisten. De ideale oplossing zou natuurlijk zijn om
een universiteit te overtuigen om op eigen kosten zo'n project te ondernemen en
de resultaten ervan als bijdrage te leveren aan de Vrije Softwaregemeenschap.
</li>
</ol>
<p>
Ook niet onbelangrijk is dat de meeste commercieel succesvolle
spraaksyntheseproducten tegenwoordig geen gebruik meer lijken te maken van
concatenatieve spraaksynthese, voornamelijk omdat de geluidsdatabases veel
schijfruimte in beslag nemen. Dit is niet echt wenselijk voor kleine ingebedde
producten, zoals bijvoorbeeld spraak op een mobiele telefoon. Recent
uitgebrachte vrije software zoals <a href="#espeak">eSpeak</a> lijken deze
benadering te willen proberen, welke zeer de moeite waard kan zijn om te
bekijken.
</p>
<h2><a id="emacs" name="emacs">Schermweergave-uitbreidingen voor Emacs</a></h2>
<a11y-pkg name="Emacspeak" tag="emacspeak"
url="http://emacspeak.sourceforge.net/";>
<p>
Een systeem voor spraakuitvoer waarmee iemand die niet kan zien, rechtstreeks
op een UNIX-systeem kan werken. Eens u Emacs met Emacspeak daarin geladen
opstart, krijgt u gesproken feedback over alles wat u doet. Hoever u daarmee
komt zal afhangen van hoe goed u Emacs kunt gebruiken. Er is niets dat u niet
binnen Emacs kunt doen :-). Dit pakket bevat spraakservers geschreven in tcl
ter ondersteuning van de spraaksynthesizers DECtalk Express en DECtalk
MultiVoice. Kijk voor andere synthesizers uit naar aparte
spraakserverpakketten zoals Emacspeak-ss of <a href="#eflite">eflite</a>.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="speechd-el" tag="speechd-el"
url="http://www.freebsoft.org/speechd-el";>
<p>
Emacs-client voor spraaksynthesizers, brailleleesregels en andere
alternatieve uitvoerinterfaces. Het biedt een volledige spraak- en
braille-uitvoeromgeving voor Emacs. Het is vooral bedoeld voor gebruikers met
een visuele beperking die niet-visuele communicatie met Emacs nodig hebben,
maar het kan gebruikt worden door iedereen die behoefte heeft aan
geavanceerde spraak- of een ander soort alternatieve uitvoer van Emacs.
</p>
</a11y-pkg>
<h2><a id="console" name="console">Consoleschermlezers (tekstmodus)</a></h2>
<p>
Een uitgebreide lijst is beschikbaar op de
<a href="https://blends.debian.org/accessibility/tasks/console";>taakpagina
voor consoleschermlezers</a>
</p>
<a11y-pkg name="BRLTTY" tag="brltty" url="https://brltty.app/";>
<p>
Een achtergronddienst die een blinde persoon toegang geeft tot de
Linux-console met behulp van een zachte brailleleesregel.
Hij stuurt de braille-terminal aan en biedt volledige functionaliteit voor
schermweergave.
</p>
<p>
De brailleapparaten die door BRLTTY worden ondersteund, staan vermeld in de
<a href="https://brltty.app/doc/KeyBindings/#braille-device-bindings";>
apparaatdocumentatie van BRLTTY-</a>
</p>
<p>
BRLTTY biedt ook een client/server-infrastructuur voor toepassingen die
gebruik willen maken van een brailleleesregel. Het achtergronddienstproces
luistert naar inkomende TCP/IP-verbindingen op een bepaalde poort. Een
gedeelde objectbibliotheek voor clients is beschikbaar in het pakket
<a href="https://packages.debian.org/libbrlapi";>libbrlapi</a>. Een statische
bibliotheek, header-bestanden en documentatie zijn beschikbaar in het pakket
<a href="https://packages.debian.org/libbrlapi-dev";>libbrlapi-dev</a>. Deze
functionaliteit wordt bijvoorbeeld gebruikt door <a href="#gnome-orca">Orca</a>
om ondersteuning te bieden voor schermtypes die nog niet rechtstreeks
ondersteund worden door Gnopernicus.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="Yasr" tag="yasr" url="http://yasr.sourceforge.net/";>
<p>
Een universele consoleschermlezer voor GNU/Linux en andere UNIX-achtige
besturingssystemen. De naam <q>yasr</q> is een afkorting die kan staan voor
zowel <q>Yet Another Screen Reader</q> (nog een andere schermlezer) als voor
<q>Your All-purpose Screen Reader</q> (uw universele schermlezer).
</p>
<p>
Momenteel tracht yasr de hardware-synthesizers Speak-out, DEC-talk, BNS,
Apollo, en DoubleTalk te ondersteunen. Het kan ook communiceren met
Emacspeak spraakservers en kan dus gebruikt worden met niet rechtstreeks
ondersteunde synthesizers, zoals <a href="#flite">Festival Lite</a> (via
<a href="#eflite">eflite</a>) of FreeTTS.
</p>
<p>
Yasr werkt door een pseudo-terminal te openen en een shell uit te voeren,
waarbij alle invoer en uitvoer wordt onderschept. Het kijkt naar de
escape-sequenties die worden verzonden en houdt een virtueel <q>venster</q>
bij met wat het denkt dat op het scherm staat. Het maakt dus geen gebruik van
kenmerken die specifiek zijn voor Linux en kan zonder al te veel moeite
worden overgezet naar andere UNIX-achtige besturingssystemen.
</p>
</a11y-pkg>
<h2><a id="gui" name="gui">Grafische gebruikersinterfaces</a></h2>
<p>
Toegankelijkheid op het gebied van grafische gebruikersinterfaces op
UNIX-platformen heeft pas onlangs een belangrijke impuls gekregen door de
verschillende ontwikkelingsinspanningen rond de
<a href="http://www.gnome.org/";>GNOME grafische werkomgeving</a>, met name het
<a href="https://wiki.gnome.org/Accessibility";>GNOME toegankelijkheidsproject</a>.
</p>
<h2><a id="gnome" name="gnome">GNOME toegankelijkheidssoftware</a></h2>
<p>
Een uitgebreide lijst is beschikbaar op de
<a href="https://blends.debian.org/accessibility/tasks/gnome";>taakpagina over
Toegankelijk Gnome</a>
</p>
<a11y-pkg name="Assistive Technology Service Provider Interface" tag="at-spi">
<p>
Dit pakket bevat de kernonderdelen van Toegankelijk Gnome.
Het stelt aanbieders van ondersteunende technologie, zoals schermlezers, in
staat om alle toepassingen die in de grafische omgeving actief zijn te
doorzoeken op toegankelijkheidsgerelateerde informatie, en biedt
overbruggingsmechanismen om andere gereedschappen dan GTK te ondersteunen.
</p>
<p>
Koppelingen met de Python-taal worden geleverd in het pakket
<a href="https://packages.debian.org/python-at-spi";>python-at-spi</a>.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="ATK accessibility toolkit" tag="atk">
<p>
ATK is gereedschap dat toegankelijkheidsinterfaces biedt voor toepassingen of
andere gereedschappen. Door deze interfaces te implementeren, kunnen die
andere gereedschappen of toepassingen worden gebruikt met hulpmiddelen zoals
schermlezers, vergrootglazen en andere alternatieve invoerapparatuur.
</p>
<p>
Het runtime-gedeelte van ATK, dat nodig is om toepassingen te gebruiken die
ermee gebouwd werden, is te vinden in het pakket
<a href="https://packages.debian.org/libatk1.0-0";>libatk1.0-0</a>.
Ontwikkelingsbestanden voor ATK, nodig voor de compilatie van programma's of
gereedschappen die het gebruiken, worden geleverd door het pakket
<a href="https://packages.debian.org/libatk1.0-dev";>libatk1.0-dev</a>.
Koppelingen met de Ruby-taal worden geleverd in het pakket
<a href="https://packages.debian.org/ruby-atk";>ruby-atk</a>.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="gnome-accessibility-themes" tag="gnome-accessibility-themes">
<p>
Het pakket gnome-accessibility-themes bevat enkele zeer toegankelijke thema's
voor de GNOME-desktopomgeving, ontworpen voor slechtzienden.
</p>
<p>
Er zijn in totaal 7 thema's, met combinaties van hoog, laag of omgekeerd
contrast en vergrote tekst en pictogrammen.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="gnome-orca" tag="gnome-orca"
url="http://live.gnome.org/Orca";>
<p>
Orca is een flexibele en uitbreidbare schermlezer die toegang biedt tot de
grafische werkomgeving via door de gebruiker aanpasbare combinaties van
spraak, braille en/of vergroting. Orca wordt sinds 2004 ontwikkeld door het
Accessibility Program Office van Sun Microsystems, Inc. en is tot stand
gekomen met vroege input van en voortdurende inschakeling van
eindgebruikers.
</p>
<p>
Orca kan <a href="#speech-dispatcher">Speech Dispatcher</a> gebruiken om
spraakuitvoer te leveren aan de gebruiker. <a href="#brltty">BRLTTY</a> wordt
gebruikt voor ondersteuning van brailleleesregels (en voor naadloze
integratie van console- en GUI-brailleleesregels).
</p>
</a11y-pkg>
<h2><a id="kde" name="kde">KDE toegankelijkheidssoftware</a></h2>
<p>
Een uitgebreide lijst is beschikbaar op de
<a href="https://blends.debian.org/accessibility/tasks/kde";>taakpagina over
toegankelijkheid in KDE</a>
</p>
<a11y-pkg name="kmag" tag="kmag">
<p>
Een deel van het scherm vergroten, net zoals u een lens zou gebruiken om de
kleine lettertjes in een krant te lezen of een foto te vergroten. Deze
toepassing is nuttig voor verschillende mensen: van onderzoekers tot
kunstenaars, web-ontwerpers en mensen met slechtziendheid.
</p>
</a11y-pkg>
<h2><a id="input" name="input">Niet-standaard invoermethoden</a></h2>
<p>
Een uitgebreide lijst is beschikbaar op de
<a href="https://blends.debian.org/accessibility/tasks/input";>taakpagina over
invoermethodes</a>
</p>
<a11y-pkg name="Dasher" tag="dasher" url="http://www.inference.phy.cam.ac.uk/dasher/";>
<p>
Dasher is een informatie-efficiënte tekstinvoerinterface, aangedreven door
natuurlijke continue aanwijsbewegingen. Dasher is een concurrentieel
tekstinvoersysteem wanneer een toetsenbord van volledige grootte niet
kan worden gebruikt - bijvoorbeeld
</p>
<ul>
<li>op een palmtopcomputer</li>
<li>op draagbare accessoires</li>
<li>bij het bedienen van een computer met één hand, met een joystick,
touchscreen, trackball of muis</li>
<li>bij het bedienen van een computer zonder handen (d.w.z. met hoofd-muis
of met oogbesturing).</li>
</ul>
<p>
Met de oogbesturingsversie van Dasher kan een ervaren gebruiker even snel
tekst schrijven als met normaal handschrift - 25 woorden per minuut; met een
muis kunnen ervaren gebruikers 39 woorden per minuut schrijven.
</p>
<p>
Dasher gebruikt een meer geavanceerd voorspellingsalgoritme dan het
T9(tm)-systeem dat vaak in mobiele telefoons wordt gebruikt, waardoor het
gevoelig is voor de omringende context.
</p>
</a11y-pkg>
<a11y-pkg name="Caribou" tag="caribou" url="https://wiki.gnome.org/Projects/Caribou";>
<p>
Caribou is een invoerondersteunende technologie bedoeld voor gebruikers van
schakelaars en aanwijzers. Het biedt een configureerbaar schermtoetsenbord
met scanmodus.
</p>
</a11y-pkg>
Reply to: